नक्सा

गिरि श्रीस मगर

सयौ वर्षदेखिको यो नाम्लो मेरो हो
यसैको पाताले थिचिर
तालुको कपालजति सप्पै झरिगाको
यो शिर मेरै हो,
मैलई भया नि शिरको टोपी नि मेरै हो ।

हजारौं वर्षदेखिको यो दुःख मेरो हो
खर्लप्पै खाइर यसैले
हारछाला भाको यो ज्यान मेरै हो
फाटेको भा नि
ज्यानको गादो र कछाड मेरै हो ।

हिन्ने भएदेखि नै हिंन्दा हिंन्दै बेसा खोज्न
कुर्कुच्चाबाटि पट्पटी फुटेको
मेरै हुन् यी खुट्टाहोरी
खिइर सक्किनै ला नि मेरै हुन्—
खुट्टाका भक्कु चप्ली !

तर ‘झोर्ले है लाङ्घाली !’ भन्दै
गोरा चारेक वर्षको फरकमा
मुख्या मुख्याकोजस्तै अनारमा
जिम्दार जिम्दारको जस्तै चालढालमा
हात जोरिर यो दुःखिया दैलोअघि
उब्बिन आइपुग्ने ए पाउना !
तपैंको घाटीमा झुन्नेको
फूलमाला कसका हुन् ?
तपैंको आँखाका चश्मा र नजर,
ज्यानको कमेच, पतलुन र कोट
खोल्तीको मोबाइल र नारीको घरी
खुट्टाको बुटजुत्ता कस्का हुन् ?

मेरो सपना र जपना त सप्पै मेरो हो
मेरो दुख्ख र लराई त सप्पै मेरो हो
मेरो नसाको रगत
र आँखाको पानी सप्पै मेरो हो
मेरो दुख्खको रामकहानी सप्पै मेरो हो
तर तपैंको बोली र वचन कसको हो ?
तपैंको बाचा र भासन कसको हो ?
मेरो हरिगतमा
तपैंले आँखाबाट झारेको आँसु के तपैंकैं हो ?
शंका लाक्च झन्पछि झन्झन्
सोर्चु एकफेरा—
उजेलो भविस्सेको भनिर
जो नक्सा देखाइर उब्बिुनभाछ मेरो अगारि
त्यो नक्सा—
के तपैंले नै बनाउनु भा हो ?

टिप्पणाी

रामचन्द्र श्रेष्ठ

‘नक्सा’ कवितामा कवि श्रीसले प्रश्न उठाएका छन् । कविता चुनावको बेलामा भोट माग्न आउने नेतालाई साधारण जनले गरेको प्रश्न हो । कविता बाग्लुङको मगर जातिको लवजमा छ । कवितामा साधारण मानिसले प्रश्न गरेको छ । उसको प्रश्न भयंकर छ । उ आफ्ना दुःख, पीर, व्यथा र संघर्ष आफ्नै ठान्छ । अरु नहोस् कम्तीमा आफ्ना दुःखमाथि उसको आफ्नै स्वामित्व छ । तर, उसले त प्रश्न गर्छ त्यो जमिन्दार जस्तै, त्यो मुखिया जस्तै देखिने नेतालाई कि उसको आँसु आफ्नै हो कि होइन ? उसको दृष्टिकोण आफ्नै हो कि होइन ? उसले चुनावमा देखाइरहेको सपना उसकै हो कि होइन ? अर्थात्, कम्तीमा दुःखमाथि आफ्नो स्वामित्व वकालत गर्ने त्यो साधारण जनले नेतालाई परनिर्भर र दलाल भएको आरोप लगाइरहेको छ । उसमाथि भयंकर प्रश्नको तरबार उठाइरहेछ ।
के साँच्चै साधारण जनले यस्तो प्रश्न खडा गर्न सक्छ ? के साधारण मानिसको मनमा यस्ता प्रश्नहरु जन्मन्छन् ? हो, प्रश्न हरेक मानिसको मनमा जन्मन्छ । मान्छेले आफुले भोगेको र देखेको संसारबारे आफ्नै तवरले सोच्छ र प्रश्न गर्दछ । प्रश्नकै कारण मानिसले नयाँ–नयाँ रहस्यहरुको गाँठो फुकाउँछ र विज्ञानको विकास गर्दछ । प्रश्नका अनेक तह होलान् र होलान् अनेक आयाम । अध्ययनले खारिएको मानिसमा आफ्नै तहको प्रश्न जन्मेला । साधारण निरक्षर मानिसमा पनि जीवनसंघर्षमा हासिल गरेको ज्ञान र अनुभवको आधारमा आफ्नै ढंगको प्रश्न जन्मन्छ । प्रश्नको जन्म मानिसको चिनारी हो । तर, मानिस प्रश्न गर्न सक्दैन । इतिहास लामो दासताका कारण, शक्ति संरचनामा पिँधमा पारिएको कारण र भाग्यवादद्वारा थोपरिएको सहनुपर्ने चिन्तनले सिर्जना गरेको मौनताका कारण साधारण मानिसले आफ्नो मनमा जागेको प्रश्न मनभित्रै दबाउँछ । आफ्नो छातीको प्रश्नलाई आफ्नै छातीमा दफ्नाउँछ । हो, प्रश्नहरु दफ्नाउँदा दफ्नाउँदै साधारण मानिसका छातीहरु प्रश्नहरुको चिहानघारी भएको छ । हाम्रा छाती हाम्रै प्रश्नहरुको मसानघाट भएको छ ।
यहींनेर कवि आइपुग्छ । कवि द्रष्टा हो । दर्शन, कला र सामयिक चेतनाले भरिपूर्ण कविको आँखा माइक्रोस्कोप हुन्छ । उसको सुक्ष्म अवलोकनले प्रश्नहरुको मसानघाट फेलापार्छ । कवि स्रष्टा हो । कविसँग सिर्जन शक्ति हुन्छ । कविले आफ्नो सिर्जन शक्तिको बलले दफ्नाइएका सपनाहरुलाई ब्युझाउँछ । कविले कवितामार्फत प्रश्नहरुको पुर्नजन्म गराउँछ । प्रश्नहरु पुर्नजीवित भएका छन् । गोर्कीको भाषामा पुर्नजीवित प्रश्नहरुको हत्या हुनसक्दैन । (गोर्कीले प्रसिद्ध आमा उपन्यासमा पुर्नजीवित आत्माहरुको हत्या हुन सक्दैन भनेका छन् ।)